< Programma overzicht

"You live only as long as the last person who remembers you” (Akecheta, Westworld)

Terwijl sommige mensen en gebeurtenissen letterlijk en figuurlijk in steen zijn gebeiteld, zijn andere dat niet. De vraag rijst op: wat betekent het precies om herinnerd te worden en wat betekent het om vergeten te worden? When Stones Awake bevraagt de publieke manier waarop specifieke mensen en gebeurtenissen worden herinnerd. Er worden kunstwerken getoond die, direct of indirect, te maken hebben met het idee van herinneren door middel van monumenten. De tentoonstelling, gecureerd door Youri Appelo, kijkt terug en denkt vooruit om vragen te stellen over het auteurschap van monumenten en weerspiegelt de herinnering en de vergetelheid als symbolen voor leven en dood.

Bijna overal ter wereld zijn er voorbeelden te vinden van monumenten om belangrijke plaatsen, specifieke gebeurtenissen, individuen of groepen die hun stempel op de geschiedenis hebben gedrukt - zowel in positieve als in negatieve zin - te herinneren en te herdenken. Het lijkt een wereldwijd fenomeen te zijn. De fysieke verschijningen verschillen, maar er is een duidelijke drang te herkennen om bepaalde momenten fysiek vast te leggen voor de toekomst. Je zou kunnen zeggen dat veel monumenten die tot stand zijn gekomen aanvankelijk bedoeld waren om lang mee te gaan. Het is geen toeval dat de uitdrukking ‘in steen gebeiteld’ permanent of voor eeuwig betekent. Ironisch genoeg zijn veel monumenten eerder vergaan dan verwacht.

De verwevenheid tussen monumenten en machtsorganen valt niet te ontkennen. Wanneer de wind van macht een andere richting opwaait, verandert het perspectief op wat relevant is voor het verleden en het heden in gelijke mate met de windstoten. Het idee dat geschiedenis wordt geschreven door de ‘overwinnaars’ sluit aan bij dit idee. Tegelijkertijd lijkt het erop dat deze veldslagen, die door de 'overwinnaars' worden geclaimd, nooit echt voorbij zijn geweest. Denk aan het aantal monumenten dat wordt omvergeworpen of waarvan wordt geëist dat ze worden afgebroken vanwege hun problematische koloniale en niet-geadresseerde geschiedenis. Dit laat zien dat geschiedenis niet iets statisch of objectiefs is, maar juist ambigu en rommelig, en voor verschillende groepen in de samenleving anders. De geschiedenis kan afhankelijk van de auteur op een andere manier worden opgeschreven of gevisualiseerd. Dit toont ook de sociaal-politieke impact van auteurschap aan, bijvoorbeeld door het promoten of zelfs propageren van een ander, dominant, onvolledig en/of onjuist verhaal gedurende decennia of eeuwen, wat leidt tot collectief moreel geheugenverlies met betrekking tot problematische historische gebeurtenissen. Wanneer specifieke geschiedenissen niet worden aangepakt, maar juist weggedrukt of ontkend, wordt deze door de vergetelheid in gevaar gebracht. Wanneer iets in de vergetelheid raakt, is er geen mogelijkheid meer om het te herinneren of te onthouden, en daarom weer tot leven te brengen.

De strijd om de pen die de geschiedenis dicteert woedt hevig. Op een meer metaforisch niveau zouden we kunnen zeggen dat het solide materiaal van monumenten de feitelijke gebeurtenissen in de geschiedenis zou kunnen vertegenwoordigen. Het vaste materiaal als bewijs dat iets is gebeurd. Echter, de manier waarop het materiaal wordt gevormd en beschreven, is het verhaal dat we aan dat bewijsmateriaal en die feiten toeschrijven. Zowel materiaal als vorm fungeren als het (momenteel beschikbare en toegewezen) venster op de geschiedenis.

Dit principe, dat monumenten specifieke verhalen die zijn bedacht of opgeschreven door machtsorganen in leven houden en daarmee ongeadresseerde geschiedenissen terzijde schuiven en ze door de vergetelheid in gevaar brengen, staat centraal in de tentoonstelling When Stones Awake. Het dwingt ons om de aanwezigheid van monumentaal auteurschap te erkennen en aan te pakken, en daarmee in het reine te komen met de subjectivering van de geschiedenis binnen de monumentale vertelkunst.

De tentoonstelling hoopt nieuwe gedachten te genereren over collectief en gedemocratiseerd co-auteurschap met betrekking tot monumentale verhalen; om de samenleving als geheel, in al zijn complexiteit, in staat te stellen verantwoording te nemen voor het vertellen van onze collectieve verhalen. We moeten evolueren naar vloeiende monumenten van intersubjectiviteit die steeds opnieuw worden gevormd, herschreven en verteld als een standaardmodus. Niet in steen, maar in lava. Concluderend dat de afwijzing van de eeuwigheid de definitie van leven is. 

Foto: Olga Ganzha, Motherland is Calling